ابن‌فرات عزالدین عبدالرحیم بن محمداِبْنِ فُرات، عزّالدین عبدالرحیم بن محمد بن عبدالرحیم (۷۵۹- ۱۶ یا ۲۶ ذیحجه ۸۵۱ق/۱۳۵۷-۲۲ فوریه یا ۳ مارس ۱۴۴۸م)، محدث و قاضی حنفی مصر و فرزند ابن فرات مورخ می‌باشد. وی در قاهره چشم به جهان گشود و در همانجا رشد یافت. ۱ - بهره علمیاِبْنِ فُرات، ضمن حفظ قرآن، دو متن مهم فقه حنفی، العمدة و البدایة را نیز حفظ کرد. از ۷۷۱ق به بعد دانش خود را بر فقیهان مذاهب اربعه اهل سنت عرضه داشت و از سراج‌الدین هندی و شمس‌الدین طرابلسی (از حنفیان)، بلقینی و ابن ملقن (از شافعیان)، ابن مرزوق کبیر و برهان‌الدین اخنایی (از مالکیان) و علاءالدین کنانی و شمس‌الدین زرکشی (از حنبلیان) اجازه دریافت کرد. [۱]
سخاوی، محمد، ج۴، ص۱۸۶، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق، ۱۳۹۰۱.
[۲]
سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۲۸، طبقات الحنفیة، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز، ۱۳۹۰۲.
[۳]
سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۹۳، التبر المسبوک، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة، ۱۳۹۰۰.
۲ - اساتیداو فقه حنفی را از قاضیان آن مذهب چون شرف‌الدین ابن منصور، جمال‌الدین ملطی و دیگران، نحو را از محب‌الدین ابن جمال‌الدین ابن هشام و برهان‌الدین دجوی و شرح الفیة زین‌الدین عراقی را (در علم حدیث) از خود او آموخت و نکت وی را نیز نزد ابن صلاح خواند. ابن فرات سخت تحت تأثیر شخصیت زین‌الدین عراقی بود، از او با لقب شیخ و امام یاد می‌کرد و بخش قابل‌توجهی از امالی او را نیز تحریر نمود. [۴]
سخاوی، محمد، ج۴، ص۱۸۶، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق، ۱۳۹۰۱.
[۵]
سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۲۸، طبقات الحنفیة، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز، ۱۳۹۰۲.
وی همچنین از حسین بن عبدالرحمان تکریتی، مجدالدین اسماعیل حنفی، جمال‌الدین رشیدی و دیگران استماع حدیث نمود [۶]
سخاوی، محمد، ج۴، ص۱۸۶-۱۸۷، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق، ۱۳۹۰۱.
[۷]
سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۲۹، طبقات الحنفیة، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز، ۱۳۹۰۲.
[۸]
سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۹۳، التبر المسبوک، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة، ۱۳۹۰۰.
و از قریب ۲۳۰ شیخ اجازه روایت گرفت که در روایت از اکثر این مشایخ متفرد است.با اینکه ابن فرات بسیاری را علم حدیث آموخت، از وی کم روایت شده و از این رو سخاوی اصحاب وی را مورد نکوهش قرار داده است. [۹]
سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۹۴، التبر المسبوک، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة، ۱۳۹۰۰.
[۱۰]
سخاوی، محمد، ج۴، ص۱۸۶-۱۸۷، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق، ۱۳۹۰۱.
[۱۱]
سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۲۹، طبقات الحنفیة، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز، ۱۳۹۰۲.
۳ - منصب قضاابن فرات از ۸۱۱ق به بعد به نیابت از امین طرابلسی عهده‌دار قضا گردید. همچنین از ظواهر امر برمی‌آید که به جانشینی مجدالدین اسماعیل نیز نایل آمده است. [۱۲]
سخاوی، محمد، ج۴، ص۱۸۶-۱۸۷، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق، ۱۳۹۰۱.
۴ - آثاراثر موجود وی تلخیص‌ِ شرح منظومه ابن وهبان در فقه حنفی با عنوان نخبة الفوائد من عقد القلائد فی حل قید الشرائد و نظم الفرائد است که نسخه‌های آن در مصر و استانبول وجود دارد. [۱۳]
خدیویه، فهرست، ج۳، ص۱۴۲..
به ابن فرات دیوانی هم نسبت داده‌اند که نسخه‌ای از آن در برلین نگاهداری می‌شود. او اثر دیگری نیز تحت عنوان تذکرة الانام فی النهی عن القیام داشته است. [۱۴]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۳۸۵.
گفته‌اند آثار علمی ابن فرات از جهت بیان و عربیت ضعیف بوده است. [۱۵]
سخاوی، محمد، ج۴، ص۱۸۸، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق، ۱۳۹۰۱.
[۱۶]
سخاوی، محمد، ج۱، ص۱۳، طبقات الحنفیة، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز، ۱۳۹۰۲.
۵ - فهرست منابع(۱) حاجی خلیفه، کشف. (۲) خدیویه، فهرست. (۳) سخاوی، محمد، التبر المسبوک، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة، ۱۳۹۰۰. (۴) سخاوی، محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق، ۱۳۹۰۱. (۵) سخاوی، محمد، طبقات الحنفیة، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز، ۱۳۹۰۲. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن فرات»، شماره۱۵۸۹. |